ایرانشهر شناسی

 پیشینه تاریخی

نام اولیه و کهن ایرانشهر  پره , پهره و معرب آن فهره می باشد که با توجه به متون مورخان ( ایرانی و غیر ایرانی ) باستان به این ناحیه گدروزیا  یا بلوچستان جنوبی اطلاق می شده است . مورخان و جغرافی نویسان اسلامی نیز از این مکان با عنوان فهره و یا فهلفهره یا فهرج در ناحیه مکران یاد نموده اند نام کنونی ایرانشهر از قدیم الایام  به عنوان یکی از کانونهای استقرار بشر تا کنون مطرح بوده است به گونه ای که در تمامی نقاط این شهرستان میتوان شواهد  متعددی از آثار سکونت بشر یافت نمودسایت های باستانی همچون بمپور , چاه حسینی , خوراب , اسپیدژ , سعید آباد , دامن و .... از این جمله اند ایرانشهر در دوره های تاریخی و اسلامی نیز از شکوه و رونق خاصی برخوردار بوده است به گونه ای که قلعه بمپور از دوران تاریخی (ساسا نیان ) و شمار فراوانی قلعهاز دوره اسلامی همچون بمپور , ابتر , ناصری , دامن و... گواه بر این مداعا است . بمپور در دوره افشاریان تا قاجاریه بعنوان مرکز حکمرانی بلوچستان جنوبی ( مکران ) ایفای نقش می نموده است . به گونه ای که ایالت کرمان و مکران بلوچستان به مرکزیت بمپور توسط حاکمی واحد اداره می شده است . اما پس از دوره قاجار با مرکزیت یافتن ایرانشهر بعنوان مرکز شهرستان ایرانشهر و ساخت قلعه ای عظیم در ان بمپور به یکباره اقتدار نظامی و سیاسی و حکمرانی خود را از دست داده و مرکزیت و مقر حکومت بلوچستان از بمپور به ایرانشهر انتقال و از این پس شهر به سرعت رشد نموده و گسترش می یابد

موقعیت جغرافیایی و ویژگیهای طبیعی

شهرستان ایرانشهر در ناحیه مرکزی بلوچستان با مساحتی بالغ بر 30200 کیلومتر مربع و با ارتفاع متوسط591 متر از سطح دریا در فاصله 345 کیلو متری مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع و 15 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است .

این شهرستان از شمال به شهرستان های خاش ,از شرق به سراوان , از جنوب به شهرستان های سرباز و نیکشهر و از غرب به استان کرمان و دشت جازموریان محدود است .

شامل 4 بخش ( مرکزی , بمپور , بزمان و دلگان ) و شهرهای ایرنشهر , بزمان , گلمورتی و 10 دهستان ( حومه , بمپور شرقی  بمپور غربی , دامن , ابتر ,آب  رئیس , بزمان , دگان , هودیان و جلگه چاه هاشم ) می باشد .

از مهمترین ارتفاعات این شهرستان می توان به رشته کوههای بزمان با قله آتشفشانی  نیمه فعال ان اشاره نمود که با ارتفاع 3497 متر از سطح دریا پس از کوه تفتان مرتفع ترین ناهمواری استان سیستان و بلوچستان محسوب می گردد . کوه خضر نیزاز مهمترین قله های رشته کوههای بزمان  می باشد .

آب و هوای این شهرستان بواسطه وجود مناطق کوهستانی و مناطق پست شدیدا تحت تاثیر عوارض جغرافیایی و پستی و بلندی های متنوع ان می باشد ولی عموما دارای آب و هوای گرم و خشک و گاها شرجی بوده که تحت تاثیر باد های موسمی منطقه قرار دارد .متوسط درجه حرارت در تابستان 45 درجه و حداقل دما در زمستان 2 درجه سانتی گراد بالای صفر می باشد .

 منابع آبی

 شهرستان ایرانشهر در مقایسه با سایر  شهرستان های استان از نظر آب های زیر زمینی و سطحی از وضعیت بهتری برخوردار بوده و در حال حاضر عمده منابع تامین آب شهرستان ,رود خانه های فصلی و دائمی دامن و رودخانه بمپور می باشد . که از

ارتفاعات کارواندر  سر چشمه گرفته و پس از طی مسیری تقریبا 170 کیلومتری به ریگزار جازموریان می ریزد.

شهر های مهم ایرانشهر

• بخش مرکزی شهرستان ایرانشهر
• دهستان ابتر
• دهستان حومه (ایرانشهر)
• دهستان دامن

شهر: ایرانشهر

• بخش بزمان
• دهستان آب رئیس
• دهستان بزمان

شهر: بزمان

• بخش بمپور
• دهستان بمپورشرقی
• دهستان بمپورغربی

شهر: بمپور

فهرست آثار باستانی شهرستان ایرانشهر

تاریخ ثبت	شماره ثبت	بخش	قدمت اثر	نام اثر	شماره	ردیف
16/08/79	2844		قاجار پهلوی	باغ خالصه بمپور	3465	379
	0		پیش از میلاد	محوطه باستانی کتوکان	3475	380
	0			زیارت پیر شهران ( بمپور)	3478	383
	0			قبرستان قدیمی ( روستای سور )	3479	384
	0			تپه بلوچکان	3523	385
11/10/80	4595		معاصر	ساختمان قدیمی منزل یزدانشناس	3609	386
	0			ساختمان قدیمی منزل پندار	3610	387
	0			ساختمان قدیمی منزل رحیمی	3611	388
26/08/78	2502	مرکزی	اوایل پهلوی	ساختمان قدیمی بهداشت محیط ایرانشهر	3142	389
	0	مرکزی	اوایل پهلوی	ساختمان قدیمی آموزش و پرورش	3364	390
	0	مرکزی	پهلوی اول	منزل مسکونی سابق مقام معظم رهبری	3365	391
17/12/81	7705	مرکزی	اواخر قاجار	مقبره سید مهدی	3372	392
07/07/81	6470	مرکزی	قاجار	قلعه دامن	3378	393
	0	مرکزی		قبرستانهای ماقبل تاریخ	3379	394
	0	مرکزی		قبرستان باغ گشت	3380	395
	0	مرکزی		قلعه هارون	3381	396
	0	مرکزی		قلعه کهگار	3382	397
	0	مرکزی		قبرستان مابین ایرانشهر و ابتر	3383	398
	0	مرکزی	پیش از میلاد	محوطه باستانی گبر مارو	3384	399
	0	مرکزی	پیش از میلاد	محوطه باستانی سردو	3385	400
	0	مرکزی	پیش از میلاد	محوطه باستانی شبت آباد	3386	401
	0	مرکزی		زیارت چهل دختر	3387	402
	0	مرکزی		زیارت افشان	3388	403
17/12/81	7706	مرکزی		قلعه سر گهوران	3395	404
	0	مرکزی	قاجاریه	قلعه ابتر	3399	405
	0	مرکزی		قبرستان گمیسیتر	3414	406
	0	مرکزی	پیش از تاریخ	محوطه باستانی تومی شهر دراز	3417	407
	0	مرکزی	پیش از تاریخ	محوطه باستانی دامبکوه	3418	408
	0	مرکزی	قاجار	مقبره بابا حاجی	3419	409
	0	مرکزی	تاریخی	قبرستان سیاهگان	3420	410
	0	مرکزی	پیش از تاریخ	محوطه باستانی سر گهوران	3422	411
	0	مرکزی		دره حلیل رود	3423	412
	0	مرکزی		قلعه میر ابوالحسن	3424	413
	0	مرکزی		قلعه علیخان	3425	414
05/10/75	1820	مرکزی	قاجاریه	قلعه ایرانشهر	3463	415
	0	بمپور	پیش از میلاد	محوطع باستانی چاه حسینی	3368	416
	0	بمپور	پیش از میلاد	محوطه باستانی سردگان	3369	417
	0	بمپور	پیش از میلاد	محوطه باستانی دامبیان	3370	418
	0	بمپور	پیش از میلاد	محوطه باستانی قاسم آباد	3371	419
	0	بمپور	پیش از میلاد	محوطه باستانی مولا	3373	420
	0	بمپور	پیش از میلاد	محوطه ده قاضی	3374	421
	0	بمپور	پیش از میلاد	محوطه باستانی پیر کنار	3375	422
	0	بمپور	پیش از تاریخ	محوطه باستانی گورا گوشت	3376	423
	0	بمپور	پیش از تاریخ	تپه روباهک بمپور	3377	424
	0	بمپور		قلعه محترم آباد	3391	425
	0	بمپور		قلعه هریدوک	3392	426
	0	بمپور		قلعه تپه میر مارک	3393	427
	0	بمپور		قلعه پیر کنار	3394	428
	0	بمپور		قلعه پیپ	3396	429
	0	بمپور	پیش از تاریخ	قبرستان خوراب	3415	430
	0	بمپور	پیش از میلاد	محوطه باستانی نومی شهر دراز	3416	431
01/02/45	559	بمپور	ساسانی – اسلامی	قلعه بمپور	3464	432
16/08/79	2844	بمپور		ساختمانهای قدیمی باغ خالصه بمپور	3474	433
07/07/81	6104	بمپور	1315 هجری شمسی	دبستان دو شهید	3684	434
07/07/81	6105	بمپور	1335 خورشیدی	خانه مرحوم خدا بنده	3685	435
01/02/45	559	شهر بمپور	پیش از تاریخ	تپه پیش از تاریخ بمپور	3366	436
17/12/81	7707	شهر بمپور	اواخر هزاره سوم و اوایل	تپه بمپور	3719	437
	0	بزمان		قلعه گوهر پشت	3397	438
	0	بزمان		قلعه رندان	3398	439
	0	بزمان		قلعه بزمان	3406	440
	0	بزمان	پیش از میلاد	تپه های باستانی بزمان	3407	441
	0	بزمان		زیارتگاه سلطان خراسان	3408	442
	0	بزمان		قدمگاه حضرت علی (ع)	3409	443
	0	بزمان		زیارتگاه پادشاه	3410	444
	0	بزمان		زیارتگاه جناب علی (ع)	3411	445
	0	بزمان		قبرستان باست	3412	446
	0	بزمان		قبرستان روگا	3413	447
	0	بزمان	پیش از تاریخ	قبرستان بزمان	3421	448
10/10/81	6744	بزمان	قرون 5 تا7 هجری قمری	تپه کلاتک تنهک	3704	449
10/10/81	6745	بزمان	پیش از تاریخ	قبرستان اسپیدژ	3705	450
10/10/81	6746	بزمان	قرون اولیه اسلامی	قلعه اسپیدژ	3706	451
10/10/81	6747	بزمان	تاریخی	تپه کلاتک میرزاخان	3707	452
17/12/81	7708	بزمان	پیش از تاریخ تاریخی	قبرستان بزرگ طشت	3720	453

نیز میروم . . .

پوشاک

پوشش مردان و زنان بلوچ بسیار ساده و در عین حال زیبا و مناسب برای اقلیم بلوچستان  می باشد .عموما پوشاک مردان بلوچ شامل یک پیراهن بلندو شلوار گشاد  و بسیار پرچین به همراه دستار یا لنگی بردور سر می باشد . پوشاک زنان بلوچ نیز تقریبا مشابه پوشاک مردان است با این تفاوت که بخشهایی از سر آستین , سر پارچه و قسمت پیش و جلوی پیراهن را با قطعات پارچه با زیبا ترین نقش های بومی و محلی رنگارنگ  سوزن دوزی شده و تزئین نموده اند , رنگ و نقش این تزئینات سوزن دوزی شده در مناطق مختلف بلوچستان اندکی با هم متفاوت می باشد .

صنایع دستی و هنر های سنتی

 در بلوچستان در کنار زندگی متداول روز مره , دستان هنرمند زنان و مردان بلوچ دست ساخته ها و دست بافته های زیبایی را خلق می کنند که جهت استفاده خود و جهت فروش به نقاط دیگر صادر می شود . سوزن دوزی , تکه دوزی , بلوچی دوزی , گلیم , حصیر , سبد , زیور آلات سنتی  و البسه محلی از مشهورترین صنایع دستی و محصولات این شهرستان می باشد .

 سوزن دوزی

شاخص ترین هنر مردم بلوچستان سوزن دوزی می باشد این هنر که از هنر های پر سابقه و اصیل این منطقه است  عبارت است از نقش آفرینی زنان بلوچ با سوزن و نخ های رنگی بروی قطعه ای پارچه .سوزن دوزی مهمترین هنر زنان بلوچ است که با اندکی تغییر در نقش مایه ها در تمامی نقاط بلوچستان مشاهده می گردد .

 سفال گری

با توجه به پژوهش های باستان شنا سی انجام یافته در سایت های مهم باستانی  این شهرستان سابقه تولید  و استفاده از ظروف سفالی  به 7000 سال قبل باز می گردد . از مهمترین مناطق باستانی متعلق به هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد در شهرستان ایرانشهر می توان به سایت های باستانی چاه حسینی , خوراب , بمپور , دامن , اسپیدژ و چگردو و ... اشاره نمود  که در آن مجموعه ای متنوع از دهها هزار بقایای ریز سفالی با فرمهای گوناگون همچون کاسه , خمره , سبو , پیاله و کوزه و...

با خمیره های نخودی , قرمز و خاکستری منقوش و یا نقوش گیاهی جانوری و هندسی وجود دارد . نقش مایه عمده سفال ها ی بلوچستان را نقوش گیاهی و جانوری بومی و محلی همچون نقش نخل خرما , و نقوش حیواناتی همچون نقوش عقرب و پرندگان و.. . تشکیل می دهند .

 حصیر بافی

  از دیگر هنرهای دستی ایرانشهر  می توان به حصیر بافی ( بوریا بافی و پرده بافی ) اشاره نموده ، مواد اولیه حصیر از نوعی درخت وحشی خرما به نام داز که در کنار رود خانه ها می روید ، تهیه می گردد . از محصولات عمده آن می توان به زیر انداز سجاده ، پرده و سبد و... اشاره کرد .